euskaltzaindiaren mendeurrena logoa

Euskaltzaindiaren Hiztegia

Euskaltzaindiaren Hiztegia

0

ñame

1 iz. Tropiko arteko lurraldeetako belar landare igokaria, bihotz formako hosto handiak dituena (Dioscorea sp.).

2 iz. Landare horren tuberkulua, azala arrea eta barnea zurixka dituena, jateko ona.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñandu

iz. Ameriketako hegazti lasterkaria, ostrukaren antzekoa, hanketan hiruna behatz dituena (Rhea americana).

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñañan egin

du ad. (nor osagarririk gabe). Haur. Jan. Emango bai nik ñañan egiteko txitxia pozik.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñaño

iz./adj. Adkor. Nanoa. Erraldoiaren parean, ñañoak ñañoago ematen.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñapur

1 adj. Ipar. Litxarreriak jatea oso gogoko duena. Baratxarte ostatuan, igandean ere, moko-zuri ñapurrek hartzen ahalko dute beren plazera.

2 adj. Ipar. Aziendaz mintzatuz, besteren lurretan sartzen dena. Jaun hori besteen eremuetan sartzen baita ardi ñapurra bezala.

3 adj. Ipar. Besteren senar edo emaztea atsegin zaiona.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñapurki

adb. Ipar. Gogo beroz, gozamen handiz. Hasi zen ñapurki edaten; berehala hargatik, oroiturik emazteari bereziki laket zitzaiola ardo hura, botila eskaini zion.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñapurtu, ñapur/ñapurtu, ñapurtzen

da/du ad. Ipar. Ñapur bihurtu.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñarro

adj. Ipar. Garaiera gutxiko gorputza duena, tamaina txikikoa.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñarrotu, ñarro/ñarrotu, ñarrotzen

da/du ad. Ipar. Tamainaz txikitu. Eta ez handitzea edo ñarrotzea gauza bera da. Begiak ñarrotu nituen, gehiago ikusi nahirik.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñau

1 iz. Ipar. Miaua.

2 onomat. Ipar. Miauaren onomatopeia.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñimiño

adj./iz. Adkor. Txikitxoa. Haur ñimiño bat. Sartzen gaitu berehala barne hetsi ñimiño batera. Diamante ñimiño batzuen dirdirarekin. Ez dakit ez ote dugun burges txikitzat jo behar; burges txikitzat ez ezik, irabazten zuenaren neurrian, baita burges ñimiñotzat ere. Jakintsuei holako gauzak gorde dizkiezu, eta ñimiñoei agerrarazi.

ñimiñotu, ñimiño/ñimiñotu, ñimiñotzen

da/du ad. Ñimiño bihurtu.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñiñi

iz. Haur. Ninia, haur txikia. Lo, lo, ñiñi, egizu lo.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñirñir

iz. Distira, dirdira. Begien ñirñira. Izarñoak ernai, ñirñiraz zeruan.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñir-ñir

adb. Ñirñirka. Begiak pozez ñir-ñir zituela.

ñir-ñir egin Distiratu. Ik. ñirñirtu. Haren begiek ñir-ñir egiten dute.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñirñirka

adb. Ñir-ñir eginez, ñirñiraz. Begiak ñirñirka. Zeruan ñirñirka ziharduen izar dirdaitsuak.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñirñirtu, ñirñir/ñirñirtu, ñirñirtzen

da ad. Ñir-ñir egin. Ik. distiratu. Oi zelan diren ñirñirtu neskatila haren begiak!

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

ñu

iz. Hegoafrikako ugaztun apodun adarduna, gorputza antilopearena bezalakoa, eta buztana eta adatsa zaldiarenaren antzekoak dituena (Connochaetes sp. eta Gorgon sp.).

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

o1

iz. Alfabetoko letra (o, O).

o2

interj. Ustekabea, harridura edo mirespena adierazteko erabiltzen den hitza. Ik. oi1; ai. O, ene Jainkoa! O, itsutasun ezin esan bestekoa! O, heriotza!, zein gauza samina den zure oroipena! O, zein ederra zaren!

oasi

1 iz. Basamortu batean, ura eta landareak dauden tokia. Saharako oasiak. Oasiko palmondoak. Putzu asko zituen oasi batean.

2 iz. Irud. Estualdi eta zoritxar aldietan, babestokia, atsedentokia. Unamunok bere poema ederrenetakoak idatzi zituen Fuerteventuran; filosofo eta idazlearentzat, oasia izan zen uharte hura, babestokia, esperantzarako kaia.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obal

adj. Obalo formakoa. Jainkosaren aretoa txikia eta obala zen.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obalatu

adj. Obala. Mahai obalatu zuri distiratsua.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obalo

iz. Elipsearen antzeko kurba itxia, ardatz batekiko edo birekiko simetrikoa dena.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obanostar

1 adj. Obanoskoa, Obanosi dagokiona.

2 iz. Obanosko herritarra.

obario

iz. Obulutegia. Gonada sexualek —obarioek eta barrabilek— eta horiek sortzen dituzten hormonek —estrogenoak eta testosteronak— odola, bihotza eta burmuina asaldatzen dizkigute.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obediarazi, obediaraz, obediarazten

du/dio ad. Obeditzera behartu. Erakutsiko du kar gehiago erregelamenduari obeditzeko eta besteri obediarazteko.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obedient

adj. Ipar. Esanekoa. Ik. obeditzaile.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obediente

adj. Heg. Esanekoa. Ik. obeditzaile.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obedientzia

iz. Esanekotasuna. Jainkoari zor diozun obedientzia.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obeditu, obedi, obeditzen

du/dio ad. Agintzen duenaren nahia bete edo esana egin, beste batek agindu duenari amore eman. (dio ad. denean, nor osagarririk gabea da). Ik. men egin. Gurasoei obeditu behar zaiela. Legeei obeditzeagatik, ez obeditzeagatik baino zigor gogorragoa izango dutela.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obeditzaile

adj. Obeditzen duena. Ik. esaneko.

obeditze

iz. Agintzen duenaren nahia betetzea edo esana egitea, beste batek agindutakoari amore ematea.

obelisko

iz. Monolito garaia, oinarria karratua edo laukizuzen formakoa, eta goialdea piramide antzekoa duena.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obertura

iz. Mus. Opera, oratorio eta kidekoetan, sarrerako musika-lan instrumentala. Beethovenen Fidelio operako obertura.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obesitate

iz. Med. Gorputzean gantz-ehun gehiegi pilatzearen ondorioz, gehiegizko pisua (normaltzat hartzen dena baino % 25 gehiago) izatea. AEBn, helduen % 50ek eta umeen % 25ek gehiegizko pisua du, eta horietako % 10ek obesitate larria.

[Oharra: medikuntzatik kanpoko erabilera arrunterako loditasun eta gizentasun formak hobesten dira].

obeso

adj. Med. Obesitatea duena. Harrigarria bada ere, Afrikan azken 10 urteotan igo egin da haur obesoen kopurua.

obiparo

adj./iz. Zool. Animaliez mintzatuz, amaren gorputzetik kanpo garatzen diren arrautzen bidez ugaltzen dena. Ik. errule.

objektibatu, objektiba, objektibatzen

du ad. Zerbaiti izaera objektiboa eman. Inguratzen gaituen errealitatea pinturen, ekuazioen edo poemen bidez objektiba daiteke.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

objektibo

1 adj. Objektuari dagokiona.

2 adj. Subjektutik at izatasuna duena. Bereizkuntza objektiboak.

3 adj. Norberaren aurreiritzien, interesen edo zaletasunen mende ez dagoena. Argibide objektiboa.

4 adj. Pertsonez mintzatuz, bere aurreiritzien, interesen edo zaletasunen mende egon gabe aritzen dena. Berriemaile objektiboa.

5 iz. Optika-tresnetan, ispilu, leiar edo leiar multzoa, ikusi edo aztertu nahi den gauzaren aldera zuzentzen dena.

6 iz. Argazki kameretan, leiar multzoa, objektuaren irudia xafla sentikor batean islatzen duena.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

objektiboki

adb. Objektibotasunez.

objektibotasun

iz. Objektiboa denaren nolakotasuna. Epai baten objektibotasuna. Har ezazu denbora apur bat nire egoera objektibotasunez aztertzeko.

objektore

iz. Kontzientzia-objektorea. Armak erabili nahi ez dituztelako egin dira objektore.

kontzientzia objektore, kontzientzia-objektore iz. Kontzientzia-eragozlea.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

objektu

1 iz. Gogoetaren gai izan daitekeen zernahi gauza, gogoeta egiten duen subjektutik at izatasuna duena. Subjektua eta objektua. Objektuaren eta haren ideiaren arteko aldea.

2 iz. Hizkl. Aditz iragankor baten osagarria, subjektua ez dena, eta, gehienetan, nor edo nori osagarriari dagokiona.

3 iz. Gauzakia. Ukitzen duzu berriro, haztatzen dizkiozu alde guztiak, uste duzu inoiz inork ukitu gabeko objektu bat ukitzeko fortuna izan duzula.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

objekzio

iz. Kontrako argudioa. Objekzio dogmatikoak, kritikoak edo eszeptikoak.

kontzientzia objekzio, kontzientzia-objekzio iz. Kontzientzia-eragozpena.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

oblatu

1 adj./iz. Erl. Zenbait ordenatako lekaide edo lekaimeek hartzen duten izena; ordena horietako batekoa dena. Maria Sortzez Garbiaren Oblatuak. Moja oblatuak.

2 iz. Erl. Beneditar monasterio bati loturiko laikoa, ordena horretako arau espiritualen araberako biziera eramateko promesa egin duena. Orain Beloken ditugun oblatuak, jaun-andre batzuk dira, berrogei bat denetara, gehienak erdaldunak. Urtean lau aldiz etortzen zaizkigu jaun-andre oblatuak edo otoizlariak.

3 iz. Erl. Zenbait lan, zerbitzu edo ondasunen truke monasterio edo komentu batean bizi den laikoa.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obligarazi, obligaraz, obligarazten

du ad. Ipar. Behartu.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obligatu, obliga, obligatzen

da/du ad. Behartu. Ik. obligarazi.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obligazio

1 iz. Eginbidea. Ik. eginbehar; betebehar 1; egiteko 1. Udal orok du hilerri zerbitzua emateko obligazioa.

2 iz. Ekon. Finantza-merkatuetan, kreditua lortzearren, enpresek nahiz erakunde publikoek jaulki dezaketen titulua. Jaurlaritzak bihar jarri nahi du merkatuan 186 milioi euroko zorra; obligazioak Bilboko Burtsaren Ohar Zerbitzuaren bitartez jarriko dituzte merkatuan. Bankuek jaulkitzen dituzten bonuak eta obligazioak bermatzeko.

obligazioz adb. Nahitaez, beharturik. Jakizue, jan baldin badut, obligazioz egin dudala eta ez gogoz.

obligaziozko adj. Nahitaezkoa. Obligaziozkoak dira sakramentu horiek.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

oboe

iz. Tutu formako zurezko haize instrumentu mihi-bikoitza, mutur batean bestean baino zabalagoa dena. Oboe-jotzailea.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

oboide

1 adj. Arrautza formakoa. Ik. arrauzkara. Fruituak oso txikiak dira, oboideak eta horiak, eta gehienbat adaxken puntetan sortzen dira, multzoka.

2 iz. Mat. Arrautza formako irudi geometrikoa. Oboide formako hilobiak.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obolo

iz. Antzinako Greziako zilarrezko dirua, drakmaren seirena balio zuena.

obozelula

iz. Bot. Landareen gameto emea.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obozito

iz. Biol., Med. Erabateko heldutasuna iritsi ez duen gameto emea. Osagai horri esker, espermatozoideak obozitoa inguratzen duen zelula-geruza zeharkatuko du. Izokinak giharretan, azalean eta obozitoetan metatzen ditu pigmentuak.

obra

1 iz. Egitea, egintza. Miserikordiazko obrak. Bekatu egin dudala pentsamenduz, hitzez eta obraz.

2 iz. Artista edo idazle baten lana; idazlana edo artelana. Obra mardula utzi digu Orixek eta bizitza-eredu beteagoa. Arestiren obra osoa ez dugu behar bezala ezagutzen. Ez diote itzulpenek ematen literatura bati bere maila, berezko obrek baizik.

obramendu

iz. Heg. Herr. Giza gorotza. Beherakoa dagoenean, bost minututik bost minutura obramendua.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obratu, obra/obratu, obratzen

1 du ad. Gauzatu. Zuk manatzen dituzun hitzak nahi ditut obratu. Elkar ezin jasanez bizi gara, itsuskeria izugarrienak obratzeraino.

2 du ad. Jardun, aritu. Sinestea aski ez duk, non ez duan obratzen.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obratzaile

iz. Batez ere Ipar. Zerbait obratzen duen pertsona. Ik. egile. Ezagutu zuten mirakuluen obratzailea Jainkoaren semea zela.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obserbantzia

iz. Erl. (Aginduak, arauak eta kidekoak) betetzea, begiratzea. Jauna, gida gaitzazu zure manu santuen obserbantzian.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obsesibo

1 adj. Ideiez edo sentimenez mintzatuz, obsesio bihurtu dena. Ezinikusi hutsetik harago doan gorroto obsesiboa.

2 adj. Pertsonez mintzatuz, obsesioen mende dena, obsesionatzeko joera duena. Ikertzaile obsesibo baten antzera.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obsesio

iz. Borondatearen kontra nagusitzen den burutapena edo irudia, gogotik kendu ezin dena. Biribilen eta zuloen obsesioak jota bizi ginen ordurako. Zergatik identitate obsesio hori hemen egiten dugun guztiarekin? Bi obsesio ditu: musika klasikoa, eta 36ko gerran ikusitako izugarrikeriak.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obsesionatu, obsesiona, obsesionatzen

da/du ad. Obsesioa izan, burutapen edo irudi bat gogotik ezin kendu; obsesioa eragin. Ik. itsutu 3. Euskararen kalitateak kezkatu egin behar gaitu, baina ez obsesionatu. Gaurkotasunak obsesionatua bizi den mundu hau. Berak aitortua da: hitzekin obsesionatu egiten da batzuetan.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obstetrizia

iz. Med. Medikuntzaren adarra, haurdunaldiaz, erditzeaz eta erditze ondokoaz aritzen dena. 1958an hasi ziren ekografiak erabiltzen obstetriziaren alorrean. Ospitaleko obstetrizia-zerbitzua.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obulatu, obula, obulatzen

du ad. (nor osagarririk gabe). Obulazioa gertatu. Emakumeek bi aste horietako edozein unetan obula dezakete.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obulazio

iz. Obulutegitik obulu bat kanporatzea, uteroan ernaldu ahal izateko. Zikloaren erdialdera, obulazioa gertatzen da: obulu bat ateratzen da bi obulutegietako batetik.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obulu

1 iz. Sexu zelula eme heldua, ernaldua izateko gai dena. Obulua eta espermatozoidea batzean sortzen den zelula batetik garatzen dira gainerako guztiak. Emakumeak obulu kopuru jakin batekin jaiotzen ziren ustea zalantzan jarri dute AEBko adituek.

2 iz. Landare hazidunen organo obala, landarea ernaldu ondoan hazi bihurtzen dena.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obulutegi

1 iz. Emeen ernaltze organoa, obuluak sortzen dituena. Ik. obario. Zikloaren erdialdera, obulazioa gertatzen da: obulu bat ateratzen da bi obulutegietako batetik.

2 iz. Bot. Landareez mintzatuz, pistiloaren behealdeko zatia, obuluak dauzkana.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

obus

iz. Artilleriako pieza, kanoiaren eta morteroaren artekoa; tresna horrek botatzen duen jaurtigaia. 1871n obus batek burua moztu zion.

oda

1 iz. Grezia klasikoan, musikaren laguntzaz kantatzen edo esaten zen olerki lirikoa. Saforen odak.

2 iz. Gehienetan ahapaldi edo zati berdinetan zatitzen den olerki lirikoa.

odeoi

iz. Arkit. Antzinako Grezian eta Erroman, kantu eta musika emanaldietarako erabiltzen zen eraikin itxia. Herodes Atikoren odeoia.

odi

iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, odi-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. hodi].

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odia

iz. Indian mintzatzen den hizkuntza.

odietar

1 adj. Odietakoa, Odietari dagokiona.

2 iz. Odietako herritarra.

odisea

iz. Abenturaz eta arriskuz josiriko bidaia luzea. Bi urteko odisea latza onik bukatu ahal izan zuten guztiek.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odol

1 iz. Kolore gorriko isurkari lodia, gorputz osoan zainetan zehar dabilena, elikagaiak eta oxigenoa banatzen eta hondakinak jasotzen dituena. Ahotik odola dariola. Odolaren kolorekoa. Zauriz eta odolez beterik. Odolez gorritua. Odola gatzatu. Odol hotzeko eta beroko animaliak.

2 (Esapideetan). Gorputza odoleraino zigortuz. Odol guztiak isuri zituen, denak salbatzeagatik.

3 iz. (Hitz elkartuetan, lehen osagai gisa). Odol zainak. Odol tantak darizkiola. Odol aztarnak. Odol gazura (Ik. gazur 2). Odol motak.

4 iz. (Leinuaren ezaugarrien oinarritzat hartua). Odol bereko haurride bagina bezala. Odol bateko ahaideak. Mutiko hura bere odolekoa zela jakin zuenean (Ik. odoleko). Jakoben odolekoak zirenei. Nire odolekoek jasoko dute nire gorputz hila. Ahaidetasuna odolekoa edo erantsia den. Judu odolekoa. Jatsuko odola zuen bere zainetan. Odolaren mintzoa. Odola bera baino lokarri sendoagoak elkartzen gaitu.

5 iz. (Gerra edo borroketan isurtzen den odolaz mintzatuz). Ik. odol isurtze. Odolak odola eskatzen du. Bere odol-egarria asetzeko. Are atsekabe handiagoa hartu zuen, aurkitu zenean, ez etsaien, ezpada israeldarren odola isuri beharrean. Kazetariek ere odolez ordaintzen dute Iraken bizi den indarkeria-egoera.

odola atera 1 Zainetatik odola hartu, ondoren aztertzeko edo transfusioak egiteko. Erizainek odola atera zidaten eta kristalezko hoditxoetan jaso.

2 Eri bati, sendabide gisa, zainean ebaki bat eginez edo izainak erabiliz, odola kendu. Barberuak atera behar du odola gaitz askotan, baina, nire ustez, ez hainbestetan.

odolak irakin (odolak irakiten dit, odola irakiten ari zait eta kideko esapideetan 'sutu, biziki haserretu' adierazteko). Gaurik ez dut pasatzen soseguzko lotan, odola irakiten ari zait zainetan. Hori zela-eta askoren odola irakiten hasi zen. Ezin ahaztu zait, odolak irakiten dit ikusteaz beste gabe. Odolak su gabe diraki (esr. zah.).

odol ateratze, odol-ateratze 1 iz. Zainetatik odola hartzea, ondoren aztertzeko edo transfusioak egiteko. Odol-emaileen Elkarteak adierazi duenez, abuztuan ohikoa da odol-ateratze gutxiago izatea.

2 iz. Eri bati, sendabide gisa, zainean ebaki bat eginez edo izainak erabiliz, odola kentzea. Ez baitzen gure artean beste sendabiderik, baraua eta odol ateratzea baizik.

odol belar, odol-belar iz. Horma-belarra.

odol-bero adj. Ik. odolbero.

odolean (odolean du, odolean darama eta kideko esapideetan, 'berezkoa izan' adierarekin). Nik uste dut odolean zeramala gaizkiaren kutsua. Handizki horiek agintze hori odolean dakarte. Luisek odolean zuela, hark bezala, ardien amodioa.

odol emaile, odol-emaile iz. Bere odola transfusioetan erabiltzeko ematen duen pertsona.

odol-erre adj. Ik. odolerre.

odoletan adb. Odolez estalirik; odola jariatuz. Oihuka ari zen neskatxa, eskuak odoletan. Gizona odoletan utzi zuen. Han gelditu da errukarria, lurrean, odoletan.

odolezko adj. Odola duena, odolez egina. (Gehienetan irudizko adieran erabiltzen da). Odolezko izerditan. Odolezko malkoekin negar egitea eskatzen duen gauza da hau. Bazter guztietan odolezko errekak eginik. Herioak odolezko seinalez markaturik daukana.

odol-gaitz adj. Ik. odolgaitz.

odol gaiztoa egin Lgart. Atsekabea hartu edo haserretu. Antton, ez dezazula odol gaiztorik egin. Apaiza sakristiara erretiratu zen inor ez ikusteko, inori ez entzuteko eta odol gaiztorik ez egiteko.

odol galtze, odol-galtze iz. Odola jariatzea edo galtzea. Ik. odoljario.

odol garbi iz. Hist. Noblea edo kristau garbia denaren nolakotasuna. Zer balio dio zure semeari zuk eman diozun ezkongaiaren odol garbiak, ezkongaia bera ikusi ezin badu?

odol garbiko 1 adj. Hist. Noblea; kristau garbia, nahasketarik gabea. Gazte aberats eta odol garbiko bat.

2 adj. Zaldiez mintzatuz, arraza garbikoa; bereziki, XVIII. mendean arabiar zaldi batzuk Ingalaterrako behorrekin gurutzatuz sortu zen arrazakoa. Etxalde berezia da, espainiar odol garbiko zaldiak Euskadin haztea ez baita oso arrunta.

odol hodi, odol-hodi iz. Odola ibiltzen den hodia.

odol-hotz adj. Pertsonez mintzatuz, nekez larritzen edo hunkitzen dena. Ik. lasai 1. Dozena bat gudari, zangar bezain odol-hotzak.

odol hotzean adb. Sentimenek hartua izan gabe, larritu edo hunkitu gabe. Haserrealdian ala odol hotzean egin duen. Odol hotzean hil zuen.

odol isuri, odol-isuri 1 iz. Odola isurtzea. Ik. odol isurtze.

2 iz. Odola jariatzea edo galtzea. Ik. odoljario. Hil da 70 urtetan, odol-isuriak eramanik.

odol isurketa, odol-isurketa iz. Odola isurtzea. Ik. odol isurtze.

odol isurtze, odol-isurtze iz. (Gerretan edo borroketan isurtzen den odola adierazteko). Guduak eta odol isurtzeak higuindurik. Bi urtez asko nahaskeria, desmasia eta odol isurtze jasan zituzten gure arbasoek. Odol isurtzerik gabeko heriotza horrek ez gaitu nahigabetu.

odol kolpe, odol-kolpe iz. Gorputz zati batean gertatzen den odol metatzea. Odol kolpe baten ondorioz, konorterik gabe gelditu zen.

odol oneko adj. Hist. Noblea. Ik. odol garbiko. Milango etxaldeko seme odol onekoa.

odol talde, odol-talde iz. Giza odola, hematieetan azaltzen diren antigenoen arabera sailkatzen den lau mota nagusietako bakoitza. Pertsona bati transfusio bat egin behar diogunean, lehen pausoa bere odol taldea zein den jakitea izango da.

odol zirkulazio, odol-zirkulazio iz. Odolak gorputzeko zain eta arterietatik egiten duen joan-etorria, bihotzetik irteten denetik berriz itzultzen den artekoa. Sodioak likidoa atxiki eta odol zirkulazioa eragozten du. Ebakuntza egin diote eskuin eskuko hatz luzeko odol zirkulazioa hobetzeko.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odolaldi

1 iz. Gorputzeko alderdiren batean odol gehiegi biltzea.

2 iz. Haserrealdia.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odolbatu

iz. Odolbildua. Ik. odoluri. Atzamarra mailuarekin jo eta odolbatua egin dut.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odolbero, odol-bero

adj. Pertsonez mintzatuz, erraz berotzen edo sutzen dena. Ik. haserrekor. Mutil odolberoa. Azkar eta odolbero bezain bakezko eta ororen adiskide zen. || Ganadu ausart odolberoa.

odolbide

iz. Odol hodien multzoa.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odolbildu

iz. Gorputzean gertatzen den odol biltze edo gatzatzea; bereziki, kolpe baten ondorioz azal azpian egiten dena. Ik. odolbatu; odoluri; ubeldu2; tronbo. Odolbildu haietatik zaina eten eta odola kanporatzera ez dago pauso bat baizik. Koma-egoeran izan zen bi egunez, kolpearen ondorioz buruan egin zitzaion odolbilduaren eraginez.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odoldu, odol/odoldu, odoltzen

1 da/du ad. "Odolez orbandu, zikindu, estali; odola jariatu edo jariarazi. Ik. odoleztatu. Biluzik eta odoldurik ohe gainean zetzalarik (Ik. odoletan). Odoltzen zitzaizkion askotan zauriak. Zenbat aldiz odoldu dut neure aizkora zorrotza!

2 da/du ad. Irud. Gizonak hilez eta lurra odolduz, erreinu asko irabazi zituen. Eguzkia ilunduko da, ilargia odolduko.

3 (Partizipio burutua izenondo gisa). Bere mihiaz mutur odoldua milikatzen duela. Ardi hilen larru odolduak. Zesarren gorputz odolduaren ondoan harriturik bezala daude hiltzaileak.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odoldun

adj. Odola duena. Animalia odoldunak.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odoleko

adj./iz. Pertsonez mintzatuz, beste pertsona batekin odoleko ahaidetasuna duena, odol berekoa. Ik. odolkide. Erbesteko ezagun, adiskide eta odolekorik gehienek alde egin zuten.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odolerre, odol-erre

adj. g.er. Haserrekorra, zitala. Ik. odolbero.

odoleztatu, odolezta, odoleztatzen

1 da/du ad. Ipar. eta Naf. Odoldu. Burutik oinetaraino odoleztatua.

2 (Partizipio burutua izenondo gisa). Zernahi pairatzen zuela bere esku odoleztatuetarik. Ezpata odoleztatua.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odoleztatze

iz. Odolez orbantzea edo estaltzea.

odolgabe

1 adj. Odolik ez duena. Gorputz odolgabea.

2 adj. Adorerik edo kemenik gabea. Nire lantokiko gazte odolgabeak apaizak baino goizago erretiratzen dituk gauaz.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odolgabetu, odolgabe/odolgabetu, odolgabetzen

1 da/du ad. Odolgabe bihurtu, adorea galdu.

2 da/du ad. Odolustu.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odolgaitz, odol-gaitz

adj. g.er. Pertsonez mintzatuz, gogorra, ankerra.

odolgarbi

adj. Zaldiez mintzatuz, odol garbikoa. Printzeak zaldi odolgarbiak hazten zituen.

odolgiro

1 adj. Odolzalea. Kristauen etsai odolgiroa. Hautsi zuen bere oin azpian suge odolgiroaren buru pozoitsua.

2 adj. Odoltsua. 1808 eta ondoko urteetako ezbehar odolgiroak.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odoljario

iz. Odola jariatzea edo galtzea; odol hodi batetik odola ateratzea. Ik. hemorragia. Hamabi urtean odoljarioz bizi zen emakume gaixo bat. Zerraldo utzi zuen, bekain bat irekita, odoljario gupidagarrian. Odoljarioa geldiarazteko.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odolkara

adj. Odolaren kolorekoa. Zeru odolkarari so.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odolki

iz. Txerri odol egosiz eta beste zenbait osagaiz egiten den hestebetea. Ik. odoloste; buzkantz. Gabon aldean txerria hilda, odolkia eta lukainka. Babarrunak odolkiarekin. Odolki mutur bat.

odolkiak ordainetan Mesede edo kalteren bat hartu duenak era berean erantzun duela adierazteko erabiltzen den esapidea. Armstrongek, atzokoan, odolkiak ordainetan. Burtsarekin berdintsu gertatzen ari da: dezente puztu da azkenaldian eta, orain, odolkiak ordainetan. || Ordutik aurrera burutazio bakarra izan duela beti: nola edo hala, odolkiak ordainetan ematea guri. Errege Magoak jo eta ke aritu dira lanean, onak izan direnei opariak eta gaizto izan direnei odolkiak ordainetan ematen. Odolkiak ordainetan jasotzen dira, ordea, sarri.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odolkide

adj./iz. Odol berekoa. Ik. odoleko. Odolkideak ere hiltzeko higuinik ez zuten.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odolkidetasun

iz. Odolkide denaren nolakotasuna. Odolkidetasunak eta ahaide arteko ezkontzek ahuldutako leinu baten azken alea.

odolkoi

adj. Odolzalea.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odoloste

iz. Bizk. Odolkia.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odoltsu

1 adj. Odolez betea, odoldua. Ezpata odoltsua. Beren zauri odoltsuak.

2 adj. Gerrez, borrokez eta kidekoez mintzatuz, odol asko isurarazten duena. Sakrifizio odoltsuak. Borroka odoltsuen artean. Gudu odoltsua.

3 adj. Odolzalea.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

odoluri

iz. Ipar. eta Naf. Ubeldua; odolbildua. Gorputz guztia zioten azotez larrutu, eta bisaia ederra odoluriz itsustu.

  • HBO
  • OEH
  • EHHA
  • XX. mendea
  • Lexikoaren Behatokia

leh aurr293 294 295296 297 ... 305 hurr azk

Oharra: azken eguneraketa 2021-01-14

  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • +34 944 158 144
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper