Harremana

    Euskaltzaindiaren Hiztegia

    Euskaltzaindiaren Hiztegia

    0

    bakandu, bakan/bakandu, bakantzen

    1 da/du ad. Bakan edo bakanago bihurtu. Jaialdiak bakanduz joan ziren. Antzerki taldeak bakandu egin dira eta emanaldiak ere gutxitu.

    2 da/du ad. Ileaz, landareez eta kidekoez mintzatuz, bakan edo bakanago bihurtu. Ik. mehaztu. Ilea bakandu zaio. Arbia bakantzera goaz sorora.

    3 da/du ad. Trinkoa zen zerbait mehatz bihurtu. Ik. soildu 2. Lehorteak basoa bakandu du. Gure hizkuntza aberasteko eta hornitzeko, ez bakantzeko eta murrizteko.

    4 da/du ad. Bereizi. Errege bat ehizan zebilela, bakandu zen lagunetatik. Jainkoak batu zuena gizonak ez beza bakandu.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakanka

    adb. Gutxitan, noizean behin; han-hemenka. Eta ez esan bakanka bakarrik ikusten direla halakoak. Bakanka dauden zuhaitzak ez dira nahiko, abereak babesteko; zerbait itxiagoa eta ugariagoa behar du. Ez dut uste guztira ehun bertso gorde direnik, eta horiek ere zatika eta bakanka heldu zaizkigu.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakanketa

    iz. Bakantzea. Hamasei bat urte ezkero, bakanketa on bat egin behar da pinudian, hektareako, zortziehun edo mila pinutik gora ez daitezela gelditu.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakanki

    adb. Bakanka, gutxitan.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakantasun

    iz. Bakana denaren nolakotasuna.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakante

    iz. Bakanaletan parte hartzen zuen emakumezkoa.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakantxo

    adb. Adkor. Bakan; aukeran bakanegi. Noizik behinka zure idazki ederren bat gureganatu ohi da; bakantxo, ordea.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakantza

    iz. pl. Ipar. eta Naf. Oporrak.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakar

    1 adj. Berdinik, kiderik edo lagunik ez duena. Ik. bakoitz. Haren seme bakar Jesu Kristo. Hori dakien (pertsona) bakarra. Ezberdintasun guztien funtsa hitz bakar batean bil daiteke. Bat bakarrak aurkitu zuen kokalekua lege berriaren barruan. Ahapaldi bat bakarra ez da aurkituko jatorrizkoa baino eskasagoa. Buruzagitza bakarraren mendeko ziren bitartean. Espetxea eta zigorra izan ziren erantzun bakarrak. Berrehun kiloko harria esku bakarrez jaso. Alderdi bakarreko sistema politikoa. Hobe duzu begi-esku eta oin bakarrarekin zeruan sartu. Inor ez da deusen jabe bakar.

    2 adj. (Ezkerreko sintagmaren kasu atzizki berarekin). g.er. Ik. bakarrik. Dohain hau gizonari bakarrari eman nahi izan zenion.

    3 adj./adb. Pertsonez eta animaliez mintzatuz, bakarrik dagoena. Emakume bakar eta zorigaiztoko guztiekin. Jende artetik urruti eta bakar bagaude. Hondar lehorrean bakar dabilen bitartean.

    4 adj. Lekuez mintzatuz, bereizia, bakartua. Bilatzen dira leku ezkutuko eta bakarrak. Zein bakarra gelditzen den etxea, etxeko jauna gudetan dabilen bitartean. Otoitzerako toki bakar eta egokia.

    5 adj. pl. Bakanak. Bakarrak direla honela bizi direnak. Nire ile bakar, luze eta zuriak. Bere azken indar bakarrak galtzeko.

    6 (Hitz elkartuetan, lehen osagai gisa). Laguntzarik edo kiderik gabe egiten dena. Bakar dantza. Bakar jokoa.

    bakar-bakarra adb. Ipar. eta Naf. Bakar-bakarrik. Jujearen aitzinean agertuko da bera bakar-bakarra.

    bakar bat (ere) (Ezezko esaldietan). Bat ere. Ik. bat bakarra. Ez nuen ez utziko bakar bat bizirik. Ez dut uste hori aztertzaile bakar batek ere uka dezakeenik. Ez baitut sekula, dakidanez, hark hain ausarki idatzi eta argitaratu zituenetarik lerro bakar bat ere irakurri.

    bakar batzuk Batzuk, gutxi batzuk. Ik. bakarren batzuk. Zuhaitz bakar batzuek iluntzen dute beren itzalaz. Gehienak gaztelaniaz ari ziren elkarrekin; bat edo bat, frantsesez, eta bakar batzuk, euskaraz.

    bakarrean adb. Bakartasunean. Izan gaua, izan eguna, izan bakarrean, edo inor begira dagoela edo ohartzen dela. Bakarrean egoteko astia. Ez egin bakarrean eder ez denik kalean (esr. zah.). || (neure, bere...-ren eskuinean). Bakoitzak bere bakarrean egiten duena. Harako bekatu neuk neure bakarrean egin nuena.

    bakarren bat Bat edo beste, -en bat. Ik. bakarren bat edo beste. Orduan txoria bazen ugari; orain bakarren bat.

    bakarren bat edo beste Bakarren bat. Idazten hasi nintzenean, bakarren bat edo beste haserretu egin zitzaidan.

    bakarren batzuk Batzuk, gutxi batzuk. Gurean, behintzat, XX. mendeko 60ko hamarkadan hasten dira bakarren batzuk horrelako tramankuluak erabiltzen.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakardade

    1 iz. Heg. Bakartasuna. Mendiko bakardadea. Bakardadean dagoena etsaiak tentatzen duela.

    2 iz. Heg. Bakarlekua. Bakardade izugarri batean dagoen etxe bateko semea.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakarka

    1 adb. Banaka, talderik osatu gabe. Ik. bakarrik. Hiru gizon bakarka. Lanean bakarka nahiz taldean ari direnak. Bakarka edo lagunekin, algara lasaia egiteko besteren barre murritzaren bizkarretik.

    2 adb. Aurrean beste inor ez dela. Harekin bakarka hitz egin nahi zuten.

    bakarkako adj. Bakarka egiten dena. Otoitza izan daiteke bakarkakoa edo lagunartekoa. Hainbat musikarirentzat lan egin ondoren, bakarkako diskoa kaleratu du. Bakarkako lana da bizitza, nahiz eta, noiz edo noiz, binaka jartzen garen, argazkirako.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakarkeria

    iz. Indibidualismoa.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakarlan

    iz. Bakarkako lana, bereziki musikari, dantzari edo antzezle batek bakarka egiten duena. Kantariaren bigarren bakarlana martxoaren 8an izango da kalean. Bigarren zatian, dantzari gipuzkoarra bakarlanean aritu zen Capricho vasco piezarekin. Bakarlana eta elkarlana.

    bakarlari

    1 adj./iz. Bakarka kantatzen edo musika jotzen duena; musika-obra batean bakarkako zatiren bat kantatzen edo jotzen duena. Ik. kontzertista. Abesti lehiaketa, bikote eta bakarlarientzat. Vienako Orkestra Filarmonikoko harpa-jotzaile bakarlaria. Piano bakarlaria.

    2 adj./iz. Dantza-konpainia bateko dantzariez mintzatuz, bakarka dantzatzen duena. Angel Corella, American Ballet-eko dantzari bakarlaria.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakarleku

    iz. Munduko harrabotsetik urrun dagoen lekua; norbait bere baitara biltzeko bakartzen den lekua. Bakarlekuak gogoko ditu. Otoitz egin behar duzunean, sar zaitez zeure bakarlekuan.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakarraldi

    iz. Bakartasunean, edo norberaren baitan bildurik, igarotzen den aldia. Arantzazura joan zen, hamabost eguneko bakarraldia egitera. Bere bakarraldiak arintzeko.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakarrik

    1 adb. Lagunik gabe, kiderik gabe. Ik. bakarka. Bakarrik etorri da. Santa Kruz ez zegoen bakarrik. Mintzo hura isildu bezain laster, Jesus bakarrik aurkitu zen. Gizona ez da bakarrik bizi; gizartean bizitzeko egina izan da. Bakarrik edo konpainian.

    2 adb. (Dagokion hitz edo esaldiaren ondo-ondotik; ezezkoetan, ezkerrean ere ezar daiteke). Eta ez besterik, eta ez gehiago, eta ez bestetan. Ik. soilik. Hauxe bakarrik esan nahi dizut. Gure artean bakarrik gertatzen diren gauzak. Berak bakarrik egin dezakeen lana. Sinestean dago bestela, sinestean bakarrik, bihotzeko gozoa. Bi aldetarik eta bi aldetarik bakarrik zetozen erasoak. Huts bat du bakarrik. Ez bakarrik aldeko zirenei, baita gainerako guztiei ere.

    bakar-bakarrik 1 adb. (bakarrik-en indargarria). Lagunik gabe, kiderik gabe. Bakar-bakarrik, bereetakorik inor ere gabe, etsaien artean gelditu zen. Bakar-bakarrik nengoen etxean.

    2 adb. Eta ez besterik, eta ez gehiago, eta ez bestetan. Berori bezalako batekin bakar-bakarrik ezkonduko nintzateke. Bakar-bakarrik hauxe esango dut: (...).

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakarrizketa

    1 iz. Norbaitek bere buruarekin egiten duen hizketa. Askotan bakarrizketan aritzen zen.

    2 iz. Antzezlari bakar batek jokatzen duen antzerkia edo antzerki zatia. Hainbat bakarrizketa eta jostirudi moldatu dituen idazlea.

    bakartar

    1 iz. g.er. Ermitaua.

    2 adj. g.er. Bakartia.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakartasun

    1 iz. Bakarrik dagoen edo egon ohi den pertsonaren egoera. Ik. bakardade. Gauza beltza da bakartasuna. Bakartasunean bizi. Bakartasunari ihes egin nahirik. Bakartasuna jasan. Mendiko bakartasunean. Lagunartea utzi eta bakartasuna hartu. Bakartasunak izutzen zuelako.

    2 iz. Bakarra denaren nolakotasuna. Jainkoaren hirutasun eta bakartasuna.

    bakartegi

    1 iz. g.er. Bakarlekua. Ihes egiten du Jesusek, eta bakartegira joaten da otoitz egitera.

    2 iz. g.er. Komentua.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakarti

    1 adj. Bakarrik edo bakartasunean bizi dena. Euskaldun baserritar bakarti baten eta Maisu Juan izeneko bizargin kaletar baten arteko autuak. Zuhaitz arrotzen azpia, ehun urdinek itzalia; hor bide zetzan Gerbault bakartia. Itsas ibiltari bakartia. Otso bakartia. Bakarti bizi.

    2 adj. Bakarrik egotea gogoko duena. Ik. bakarzale. Gazte bakartia zen.

    3 adj. Gauzez mintzatuz, kidekoetatik bereizia edo urrundua. Testamentu Berriko bilduman pixka bat bakarti eta bere gisakoa azaltzen zaigu eskutitz hau. Gure literaturak ere ezagutu ditu, bere txikian, aroak, gorabeherak eta eraberritzeak; hor dugu Bernard Etxepareren agerkera bakartia.

    4 adj. Lekuez mintzatuz, jenderik bizi edo ibiltzen ez dena. Aurkintza, leku, uharte bakartia. Itunik beti doaz bide bakartian.

    bakartoki

    1 iz. Zah. g.er. Bakarlekua.

    2 iz. g.er. Jas. Komuna. Non da bakartokia?

    bakartsu

    adj. g.er. Bakartia.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakartu, bakar/bakartu, bakartzen

    1 da ad. Lagunartetik urrundu. Basamortura bakartzen direnak. Moises berehala bakartu zen Jaunari erregutzera.

    2 du ad. Norbait edo zerbait bakarrik jarri, berarekin daudenetatik bereizi. Kaiola berean zeuden txoriak bakartu egin ditugu. Kutsaturik daudenak gela berezi batean bakartu dituzte.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakartze

    iz. bakartu aditzari dagokion ekintza. Presondegi aldaketa eta bakartze egoera salatu dute. Bakartze ziegak.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakarzale

    adj. Bakarrik egotea gogoko duena, bakartasun zalea. Ik. bakarti 2. Gizon isilagorik eta bakarzaleagorik ez da inon izan.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakasta

    iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, bakasta-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. lakasta].

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakatu

    ad. [Oharra: Euskaltzaindiak, bakatu-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. pagatu; ordaindu].

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakazio

    iz. pl. Ipar. Herr. Oporrak.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bake

    1 iz. Inolako ezinegonak, ondoezak edo grinak asaldatzen ez duen baretasunezko egoera. Bernard Leheteri Bernard Etxeparekoak gogo onez goraintzi, bake eta osagarri. Ezerk galaraziko ez zidan barruko bake eta sosegua. Bakerik eza.

    2 iz. Lasaitasunezko edo isiltasunezko egoera. Mendietako, hilerrietako bakea. Arantzazu, bake leku. Zeruko bakea. Betiko bakea.

    3 iz. Liskarrean edo borrokan ez dauden pertsonen arteko egoera. Erreinuaren bakea zaintzeko. Harrezkero ez da bakerik haien etxean. Bake prozesua ahalik eta arinena abiatzeko eskatu dute alderdiek.

    4 iz. (gerra-ren aurrez aurre). Besteren batekin gerran ez dagoen nazio baten egoera; nazioarteko borrokarik eza. Bake denboran. Bake uneak. Bakearen ikurra. Bake ituna. Bakea izenpetu, hautsi. Gerra onenean baino hobe da bake txarrenean bizi.

    bakea egin Bakeak egin. Ik. bakezkoak egin. Ez zegoela haiekin bakea egiterik.

    bakea eman Bakean utzi. (Batez ere ezezko eta aginterazko esaldietan erabiltzen da). Piarresek ez dio bakerik ematen, non zer gaitz duen aitorrarazi artio. Bere kontzientziak bakerik ematen ez zion. Goiz eta arratsalde ez didate bakerik eman. Zoazte hemendik!, emazue bakea!

    bakeak egin Haserreturik edo etsaiturik zeudenak adiskidetu. Ik. bakezkoak egin. Frantsesek eta alemanek bakeak egin dituzte. Egizue ahalegina Jaunarekin bakeak egiteko. Gero, poliki-poliki, bakeak egin nituen neure buruarekin.

    bakean adb. Ik. bakez. Gerla gorrian bizi gara gaur, lehen ginenak bakean. Bakean eta elkar maitatzen bizi. Bakean lo egin dezala. Ez digu utzi egun bat bakarra bakean igarotzen. Ahal duguna egingo dugu, eta zaude bakean, ama. || Bake ederrean biziko gara aurrerantzean. || Eta nirekin biziko da bake-bakean, nahi duen arte.

    bakean joan (Aginterazko aditzekin, norbaiti agur esatean, jendetasunezko formula bezala). Zeure sinesmenak salbatu zaitu; zoaz bakean!

    bakean utzi Norbait ez gogaitarazi edo nekarazi, norbaiti ez eragotzi. Ik. bakea eman. Ume hauek ez didate bakean uzten. Alabari, aitzakia hau sinetsirik, bakean utzi zion. Utz niri bakean! Utz nazazu bakean! Bakean utzi zuen, eta hitzeman zion ez ziola nehori haren izenik salatuko. || Arnoldori bake-bakean utzita, Amando eta lagunak irten ziren gelatik kanpora.

    bake epaile, bake-epaile iz. Bake epaitegietan, epaile zereginak betetzen dituen pertsona.

    bake epaitegi, bake-epaitegi iz. Epaitegirik ez den udalerrietan, garrantzi gutxiko auziak erabakitzen edo epaitzen diren tokia. Oiartzungo bake epaitegia erre dute eraso batean.

    bakez adb. Bakean, liskarrik gabe. Elkarrekin bakez bizi daitezen.

    bakezko adj. Ik. baketsu. Ezkondu zirenetik, ez dakit bakezko egun bat igaro zuten. Bakezko hitzak. Guztiek emango diote bakezko musua. Bakezko irtenbide bat aurkitzeko ahalegina.

    bakezkoak egin Bakeak egin. Bakezkoak egin nahirik etorri zitzaion.

    [Oharra: bakean utzi esapidea, Iparraldean, du aditza da eta Hegoaldean du edo dio].

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakealdi

    iz. Bakezko aldia, liskarrik edo gerrarik gabeko denbora. Bakealdietan pozez kantatu ohi diren eresi bigunak. Gudurako prestuak baina bakealdirako ezdeusak.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakearazi, bakearaz, bakearazten

    du ad. Baketzera behartu.

    bakebide

    iz. Baketzeko bidea. Indarkeriaren erabilerari uko egitea eta bakebideari eustea jarri ditu baldintza gisa.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakegile

    adj./iz. Bakea ezartzen duena, bakeak eginarazten dituena. Jesu Kristo garailea, Jainkoaren eta gizonaren arteko bakegilea. Zorionekoak bakegileak.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakegintza

    iz. Baketzea. Bakegintzarako bideak. Bitarteko demokratikoak murriztea beti da bakegintzaren kontra jotzea.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakelita

    iz. Erresistentzia kimiko eta elektriko handiko erretxina sintetikoa, formaldehidoen eta fenolen kondentsazioaren bidez lortzen dena eta, besteak beste, isolatzaile elektrikoak eta bernizak egiteko erabiltzen dena. Bakelitazko orrazia.

    bakeoso

    adj. Heg. Beh. Baketsua.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakero

    1 adj. Heg. Ehunez mintzatuz, kotoi sendoz egina eta oso iraunkorra, gehienetan urdina, jeansak egiteko erabiltzen dena. Bergarako ehun bakeroak Amerikaren konkistan.

    2 adj. Heg. Jantziez mintzatuz, kotoi sendoko ehun urdinarekin egina. Gehiegi ez nabarmentzeko, praka bakeroak eta elastiko beltz bat janztea aski zuela. Jaka bakeroaren lepoa altxatu zuen.

    3 iz. pl. Heg. Jeansak. Bakeroen atzeko poltsikotik liburuxka bat atera dio. Bakero estuak ditu soinean. Bakero higatuak.

    4 iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, bakero-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori 'unaia' adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. unai; behizain].

    baketi

    adj. g.er. Baketsua.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    baketiar

    adj. Ipar. Baketsua. Dohatsu baketiarrak, ezen haientzat dago bihotzeko bakea.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    baketsu

    1 adj. Bakea maite duena, liskarra gogoko ez duena. Baketsua eta bakezalea zen, soldaduen artean bakeak erraz eta guztien nahierara egin ohi zituen. Esaneko, isil, baketsu eta ona. Baketsuen adiskidea.

    2 adj. Bakez betea. Beldur eta kezka gabeko bizitza baketsua. Garbi zegoen zerua; urdin, bare eta baketsu ur-zelai galant ederra. Torpin-en bekoki baketsu goiargiz betea. Baserri baketsuak. Toki baketsua zuhaizti hau. Urteko egunik baketsuena izan zen. Herrialde baketsuagoetara.

    3 adb. Bakean. Baketsu bizi omen ziren erromatarrekin.

    baketu, bake/baketu, baketzen

    1 da/du ad. Bakeak egin edo eginarazi. Ik. adiskidetu. Baina dardoa ematurik, zauria ere sendoturik, bere graziaz ezartzen ditu elkarrekin baketurik. Lehenik Jainkoarekin behar dugula baketu. Zaude lehenik bakean zerori eta, ondorioz, besteak baketzen ahalko dituzu. Horra nola baketu ziren bi anaiak.

    2 da/du ad. Baretu. Ezinegonak joa zegoena baketu da. Baketu dira lehengo borrokalariak. Gaur badakigu astindu gaituzten lurrikarak sortuak zirela ordurako, eta ez direla berehalakoan baketuko. Bere emaztea zegoen deabruak hartuta, ez gurutzeak eta ez ur bedeinkatuak baketzen zutela.

    3 du ad. (Herri bat) bakezko egoerara eraman. Inguruko lurraldeak baketu zituena. Indarrez baketu.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    baketzaile

    adj./iz. Bakegilea.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    baketze

    iz. baketu aditzari dagokion ekintza. Errusiako armadak baketze lanak egingo ditu.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakezale

    1 iz./adj. Bakea maite duena; bereziki, gerra eta indarrezko bideak inola ere onartzen ez dituena. Gizon bakezalea naiz ni, otzana, barea. Bakezaleen doktrina. Bakezale taldeak. Hogei bakezale atxilotu zituzten. Gandhi, bakezale handia.

    2 adj. Gauzez mintzatuz, bakearen aldekoa dena. Gobernuaren jokabide bakezalea.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakezaletasun

    iz. Bakezalea denaren nolakotasuna; bakezaleen doktrina. B. Russell-en bakezaletasunaren aldeko idazkiak.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakiotar

    1 adj. Bakiokoa, Bakiori dagokiona.

    2 iz. Bakioko herritarra.

    bako

    adj. Bizk. Gabekoa. Ondo argitu bako arazoa.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakoiti

    1 adj. Bi zenbakiaz zatitzean zenbaki osoa ematen ez duena. Anton. bikoiti. Zenbaki bakoitiak. Hirua bakoitia da, bosta bezala.

    2 (Adizlagun gisa). Urliak ez dizkio oilalokari ipini nahi arrautzak bakoiti baizik, zeren uste duen txita gutxi jaioko direla pareka ipintzen bazaizkio.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakoitz

    1 adj. Bakarra. Jainkoaren seme bakoitza. Hasierako hizkuntza bakoitz hura. Espiritu bakoitz bat.

    2 adj. Multzo bateko gauzez mintzatuz, banaka hartzen dena. Pertsona bakoitzak bere iritziak ditu. Herri bakoitzari berea ezagutuz. Euskalki bakoitzak bere iturburuetara joaz. Aditz bakoitzaren erabilera. Etxe bakoitzean bat. Birao bakoitzeko, eskukada gorotza ematen zion ahora. Kilo haragi bakoitzeko, hogei pezeta galduz.

    3 (Izenordain gisa; zenbait adibidetan, subjektua modu ez pertsonal eta orokor batean izendatzeko erabiltzen da). Bakoitza bakoitz garela. Erraz ikus dezakegu bakoitzaren latinezko ordaina zein den. Haietako bakoitzak. Gutarik bakoitzak bere barnean duen sinestea. Bakoitzari berea, hori da legea (esr. zah.).

    bakoitzean (Perpaus erlatibo baten eskuinean). Aldi bakoitzean. Ik. guztietan. Natorren bakoitzean ahal duen guztia itxaronarazten dit. Eztula egiten duen bakoitzean, badirudi kristal guztiak hautsi behar dituela. Bilbora joan naizen bakoitzean.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakoizka

    adb. g.er. Banaka.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakoizki

    adb. Ipar. Zah. Bakarrik.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakoiztasun

    iz. Jas. Bakoitza denaren, bakarra denaren nolakotasuna. Bakoiztasunaren eta aniztasunaren auzia.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakoiztu, bakoitz/bakoiztu, bakoizten

    da/du ad. g.er. Bakoitz, bakar bihurtu; zerbaiti ezaugarri bereizgarriren bat eman, zerbaitek ezaugarri bereizgarriren bat hartu. Hitz bakoitzak bere adierazia badu, eta hitz egitean besterengandik ondo bereizten ez badugu, bakoizten ez badugu, euskara motela aterako dugu.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakotx

    adj. [Oharra: Euskaltzaindiak, bakotx-ek euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. bakoitz].

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakotxi

    adj. [Oharra: Euskaltzaindiak, bakotxi-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. bakoiti].

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakteria

    iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, bakteria-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. bakterio].

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakterio

    iz. Izaki bizidun zelulabakarra, nukleorik gabea, oso egitura bakunekoa. Makulu itxurako bakterioak. Bakterio eritasunak. Bakterio azterketa.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakteriologia

    iz. Mikrobiologiaren adarra, bakterioak aztertzen dituena.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakterizida

    1 adj./iz. Biol. Gaiez mintzatuz, bakterioak suntsitzen dituena. Alkohola bera ere bakterizida indartsua da.

    2 adj. Biol. Bakterioen suntsipenari dagokiona. Eragin bakterizida.

    baktriar

    1 adj. Baktrianakoa, Baktrianari dagokiona.

    2 iz. Baktrianako herritarra.

    baku

    iz. Zub. g.g.er. Merkatua.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakun

    1 adj. Osagai bakarra duena. Hari bakuna: piru bakarra duena. Hitz, esaldi, perpaus bakuna. Kontsonante bakunak eta bikunak.

    2 adj. Osagai gutxi dituena. Tresna bakuna.

    3 adj. Ulertzeko erraza dena. Zure hitz bakunari sineste gehiago emango diola. Burutapen garai guztiak bezala, bakuna da, sinplea, zoroak ere igarriko liokeena.

    4 adj. Pertsonez mintzatuz, tolesgabea, xaloa. Ez gaitezen bakunegiak izan horretan gehiegi sinesteko. Gizon bakuna. Bakunak eta inozenteak izan ohi garela sarritan.

    bakundu, bakun/bakundu, bakuntzen

    du ad. Bakun edo bakunago bihurtu. Bokal bikoitzak bakuntzen dituen erregela. Beste poeta batzuek idazkera bakundu nahi izan dute.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakuntasun

    iz. Bakuna denaren nolakotasuna. Haren gogo bakuntasuna. Frai Luisen poemen bakuntasun engainagarria.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakuntza

    iz. g.er. Ituna, elkartzea.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakuntze

    iz. Bakun edo bakunago bihurtzea. Kontsonante taldeen bakuntze horien aldia aspaldi iragan dugu euskalki guztietan.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bakutar

    1 adj. Bakukoa, Bakuri dagokiona. Bakutar ikasleak.

    2 iz. Bakuko herritarra.

    bal

    iz. Ipar. g.er. Dantzaldia.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    bala1

    iz. Su armetako jaurtigaia, gehienetan berunezkoa. Kanoi bala. Bala zauria. Balaz joa gertatu. Balaz josia. Balak jaurti. Galdu-gordean datoz bala buru-motzak. Hona izterra bi balaz igaroa.

    bala zorro, bala-zorro iz. Metalezko kartutxo hutsa. Poliziak 9 eta 11,43 milimetroko bala zorroak aurkitu ditu hilketaren lekuan.

    bala2

    iz. Uzta sorta lotua. Ik. azao. Soroan gari balak egiten. Balak bildu. Emakume bala-lotzaileek inguratu zuten agurka. Ehunka kotoi-bala zeuden pilaturik ontzi gainean.

    bala-bala

    adb. Berrien hedatzeari buruz mintzatuz, laster. Berri pozgarriak bala-bala, tximista baino lehen, zabaldu ziren herri osoan. Albistea bala-bala zebilen herrian.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balada

    iz. Hitz neurtuzko kontakizuna, eskuarki gaitzat antzinako gertaera bat duena. Schiller-en baladak. Euskal herri literaturako baladak.

    baladre

    iz. Ranunculaceae familiako belar landare bizikorra, sendagintzan erabiltzen diren sustraiak dituena. Baladrea, sendoen hilgarri, eroen sendogarri (esr. zah.).

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balaka

    iz. g.er. Marraka.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balakagarri

    adj. Balakatzen duena. Ik. lausengari. Hitz balakagarriak.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balakari

    adj. Lausengaria, losintxaria. Ik. balakatzaile.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balakatu, balaka/balakatu, balakatzen

    du ad. Lausengatu. Ik. losintxatu. Hitz eztiz balakatu. Horrelako emazteak, lehenbizian lausengatzen eta balakatzen badu ere, ordea, azkenean larrutzen eta desegiten du. Euskal Herria: lausengatzen eta balakatzen hauenak, horrek engainatzen hau. Ikusleak astindu nahi ditu eta lazki marruskatu, ez balakatu.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balakatzaile

    adj./iz. g.er. Balakaria.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balaku

    iz. Lausengua. Ik. losintxa. Emakumearen balakuak. Balakuzko solasak. Balakuz lortutako gauza. Inorentzat zurikeria eta balakurik gabe. Balakuak egin. || Esr. zah.: Gure orak buztanaz daki balaku egiten, eta ahoaz ausikitzen. Astoaren balakuak, ostikoak eta ausikiak.

    balakuka

    adb. Balakuak eginez, balakuak egiten. Txakurra sartu zen, eta nagusi zaharrari isatsarekin balakuka hasi zitzaion.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balanbatu, balanba, balanbatzen

    da ad. g.er. Kulunkatu.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balanka

    iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, balanka-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. palanka].

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balantza

    1 iz. Pisatzeko tresna, alde batera eta bestera makur daitekeen atal zurrun batek eta atal horren muturretan zintzilik dauden plater moduko bi ontziz osatua. Aingeru bat agertu zen eskuan balantza bat zuela. Amodioak erabiltzen du batbedera nahi duen lekura, pisuak balantza erabiltzen duen bezala. Erromatar balantza.

    2 iz. Orekan ezin egon denak alde batera eta bestera egiten duen mugimendua. Ik. kulunka. Hordiak egiten dituen balantzak. Uhinen balantza.

    3 iz. (B larriz). Zodiakoko konstelazioa. Ik. libra 2. Uztai antzeko izar-gerrikoa ageri baita hamabi izar mordorekin: Aharia, Zezena, Bikiak, Karramarroa, Lehoia, Birjina, Balantza, Eskorpioia, Sagitarioa, Kaprikornioa, Akuarioa eta Arrainak; han ikusten nuen guztia batean.

    4 iz. Zodiakoa banatzen den hamabi zatietako zazpigarrena, eguzkia Libra konstelazioaren aurrean ikusten den aldiari (irailaren 23tik urriaren 22 artekoari) dagokiona; zati horri dagokion ikurra. Ik. libra 3.

    balantzan 1 adb. Zalantzan.

    2 adb. Balantzaka. Itsasontzia gora eta behera balantzan dabil.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balantzaka

    adb. Balantzak eginez. Ik. zabuka. Bidexketan gurdiak negarrez eta balantzaka. Orduan sortu haiz bidetik, balantzaka, eta hirekin aurrez aurre jarri garenean, zerraldo erori haiz gure oinetan.

    balantze

    1 iz. Ekon. Enpresa baten inbentarioa edo kontabilitatea laburbiltzen duen egoera-taula. 2008an izandako ezohiko irabaziak, irabazietara bideratu beharrean, gure balantzea sendotzera bideratu ditugu.

    2 iz. Geol. Akuifero, aintzira edo kideko bateko uraz mintzatuz, bertan sartzen eta bertatik irteten diren kopuruen arteko erlazioa. Balantze hidrikoa. Ur-balantzea.

    balaustrada

    iz. Baranda, kalostra.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balazo

    iz. Heg. Bala-tiroa. Balazo bat jaurti egiozu.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balazta

    iz. Ibilgailu edo tresna bat geldiarazteko edo haren abiadura moteltzeko tresna. Ik. galga. Balazta sakatu nuen barru-barruraino.

    balazta zintadun iz. Balazta mota, zilindro bati loturiko zerrenda malgu batek presioa egitean eraginiko marruskadura-indarra baliatzen duena.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balaztatu, balazta/balaztatu, balaztatzen

    du ad. Balaztari eraginez, ibilgailu edo tresna bat geldiarazi edo haren abiadura moteldu. Ik. galgatu; frenatu. Gidariak, oinezkoa ez harrapatzeagatik, bat-batean balaztatu zuen. Sistema hori gai da trenaren jarduna kontrolatzeko eta, tarte bakoitzeko gehienezko abiadura gainditzen badu, trena automatikoki balaztatzeko.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balaztatze

    iz. Balaztari eraginez, ibilgailu edo tresna bat geldiaraztea edo haren abiadura moteltzea. Balaztatze sistemak huts egiten baldin badu. Abiadura handiak balaztatze bortitzak eragiten ditu.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balbe

    1 iz. Herioari ematen zaion izena. Balbe gaiztoak eroan.

    2 iz. Zorte txarra. Ustez balbea dakarren zenbakiak zori ona ekarri dio taldeari.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balboa

    iz. Panamako diru unitatea.

    balbula

    1 iz. Isurkari baten edo gas baten emaria egokitzen duen gailua; isurkari bat edo gas bat hodi batean zehar noranzko bakarrean joanarazten duen gailua. Balbula horiek, kutxa airez beteta dagoenean, zuloak itxi egiten dituzte eta ez dute aire hori berriz ateratzen uzten.

    2 iz. Osagai elektronikoa, seinale elektriko baten ezaugarriak aldatzeko erabiltzen dena.

    3 iz. Gorputzeko hodietan, isurkariak noranzko bakarrean iragaten uzten dituen mintzezko tolesa. Zainek balbula batzuk dituzte tarteka-tarteka, nahikoa hurbil bata bestetik; balbula horiek bihotz aldera joaten uzten diote odolari, baina ez beste aldera. Bihotzeko balbula.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    balda

    iz. Bizk. Paretetan edo altzarietan jartzen den apala.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    baldan

    adj. Zabarra, moldakaitza. Arrotz eta erbestekoak makal, baldan, baldres, motz, oker, zital, asto eta dongeak direla. Asto, baldan, alfer, hondatzaile... buruan jotzeko gogoa ematen didak, horra. Utzia eta baldana, bai, gure Martin! Emakume baldana. Soldaduen esku baldanek josi zuten gurutzean. Gogoeta zoragarriak eta totel esaldi baldanak.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    baldankeria

    1 iz. Baldanaren bizioa, zabarkeria.

    2 iz. Egite edo hitz baldana. Ez ziren izan batere laburragoak gero aditu zituen baldankeriak eta hitz itsusiak.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    baldanki

    adb. g.er. Moldakaizki.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    baldar

    1 adj. Moldakaizki edo astunki aritzen edo higitzen dena, behar adinako zalutasuna ez duena. Ik. trakets. Agure baldarra. Hego ukaldi baldarrez eraiki zuen hegaldia. Oso baldarra naiz maitasun gaietan. Langile baldarra. Baldarregia da erlojugintzarako. Erori zenez gero, baldar dago dantzarako.

    2 adj. Baldresa. Euskara trakets eta baldarrean.

    • HBO
    • OEH
    • EHHA
    • XX. mendea
    • Lexikoaren Behatokia

    leh aurr51 52 5354 55 ... 63 hurr azk

    Oharra: azken eguneraketa 2022-01-12

    Nabarmenduak

    Euskararen Herri Hizkeren Atlasa-AUDIOAK

    Atlasa

    Azkue Biblioteka eta Artxiboa

    Azkue Biblioteka eta Artxiboa
    ordua

    ORDUTEGIA

    Azkue Biblioteka eta Artxiboaren jendaurreko ordutegia:

    9:00 - 14:00

    Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

    BILATU BIBLIOTEKAREN
    KATALOGOAN    bibliotekaren katalogoan bilatu     BILATU ARTXIBOAREN
    KATALOGOAN    artxiboaren katalogoan bilatu     IRADOKIZUNAK
    Harremanetarako formularioa    iradokizunak

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako Atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Conde Oliveto, 2. 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak